Oferta

Centrum Promocji i Ochrony Torfowisk w Chochołowie powstało jako realizacja projektu pt. „Torfowiska wysokie – europejski unikat polsko-słowackiego pogranicza”, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach programu Interreg V-A Polska-Słowacja 2014-2020. Muzeum w Chochołowie mieści się w odrestaurowanym drewnianym budynku, pochodzącym z początków XX wieku, należącym do Małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej. Bliźniaczą ekspozycję, znajdującą się na Orawskim Podzamczu, także zlokalizowano w odnowionym na te potrzeby zabytkowym gmachu. Oba te obiekty są przykładem połączenia tradycyjnej architektury z nowoczesnymi, interaktywnymi stanowiskami wystawowymi.

Głównym zadaniem Centrum jest edukacja i zwiększanie świadomości na temat torfowisk zlokalizowanych na pograniczu polsko-słowackim, w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej. Tereny te, mimo olbrzymich walorów przyrodniczych, oraz istotnej roli w gospodarce wodnej dla całej okolicy, są wciąż słabo rozpoznawalne, a potrzeba ich ochrony nie jest zakorzeniona w społeczeństwie. Począwszy od późnego średniowiecza, aż do dzisiaj, działalność człowieka doprowadziła do tego, że żadne z torfowisk nie zachowało swojego pierwotnego charakteru. Niemniej, wiele z nich wciąż zachowało wysokie walory przyrodnicze, a cały kompleks jest największym i najlepiej zachowanym w Europie. W maju 2004 roku obszar Torfowisk Orawsko-Nowotarskich, liczący ponad 8,5 tysiąca hektarów, został zgłoszony do Komisji Europejskiej jako obszar ochrony siedlisk przyrodniczych, natomiast we wrześniu 2007 roku – jako obszar ochrony ptaków. 25 stycznia 2008 roku uznany został za tzw. Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty w dniu 25 stycznia 2008 roku. W jego obrębie znajduje się Rezerwat przyrody Bór na Czerwonem.

Wystawa w chochołowskim Muzeum Torfowisk składa się z szeregu multimedialnych stanowisk, prezentujących poszczególne informacje i mechanizmy funkcjonowania torfowisk. Wizyta zaczyna się od spotkania z interaktywną, trójwymiarową mapą, która ukazuje umiejscowienie kompleksu torfowisk na polsko-słowackim pograniczu, zasięg obszaru Natura 2000, a także położenie najlepiej zachowanych fragmentów kopuł torfowisk wysokich. Dowiedzieć się tu można także, gdzie występują najbardziej zagrożone gatunki roślin i zwierząt, oraz jakie typy siedlisk przyrodniczych objęte są ochroną. 

Idąc dalej, można się zapoznać z próbką torfu umieszczoną w szklanym ekspozytorze. Torf jest skałą osadową powstałą w wyniku zachodzących w szczególnych warunkach przemian obumarłych szczątków roślinnych. Ma odczyn kwaśny, w jego składzie brakuje azotu, a w miarę narastania kolejnych warstw osadu jego temperatura i ciśnienie panujące wewnątrz wzrastają, a resztki tlenu zanikają. Uznawany jest za najmłodszy węgiel kopalny. W wyniku kolejnych procesów, związanych z przykryciem młodszymi osadami, ciśnienia nadległych warstw osadów, wzrostu temperatury oraz pozbycia się resztek tlenu, po upływie milionów lat, torf zamienia się w węgiel brunatny i następnie w węgiel kamienny. Jest także jedynym surowcem energetycznym, którego pokłady ulegają odnowieniu. Obecnie wykorzystywany jest głównie w rolnictwie i ogrodnictwie, jako nawóz. Ma swoje zastosowanie również w medycynie – służy do przyrządzania preparatów torfowych, czy kąpieli borowinowych.

Tuż obok obejrzeć można animację przedstawiającą historię torfowisk w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej – od jego początków około dwunastu tysięcy lat temu, do dziś. Ukazano tu charakterystyczne ukształtowanie terenu, umożlwiające powstanie torfowiska, jego rozwój w mikro- i makroskali, aż do czasów największego rozkwitu, a następnie jego degradację i kurczenie się obszarów torfowisk spowodowane działalnością człowieka.

Na przeciwległej ścianie usytuowano animację zatytułowaną „Ile wody chłonie torf?”. W prosty sposób zaprezentowano różnice właściwości chłonnych torfu i typowej gleby. Zasygnalizowano istotnaą rolę torfowiska dla gospodarki wodnej okolicy (więcej informacji na ten temat na sąsiednim stanowisku). Torfowisko – dopóki jest żywe i dobrze zachowane – może nie tylko szybko wchłonąć znaczne ilości wody, ale także przechować ją – działając tym samym jak naturalny zbiornik retencyjny. Szacuje się, że cały kompleks Torfowisk Orawsko-Nowotarskich jest w stanie zmagazynować niecałe pięćdziesiąt milionów metrów sześciennych wody – ilość stanowiącą około jedną piątą maksymalnej objętości zbiornika czorsztyńskiego. Dzięki temu w okolicy właściwie nigdy nie miały miejsca wielkoskalowe powodzie. Jednak działalność człowieka w bardzo prosty sposób może doprowadzić do zniszczenia tych cennych właściwości. Wystarczy wykopać zaledwie kilka rowów melioracyjnych by torfowisko nie było w stanie przechowywać wody – trafiłaby ona wówczas natychmiast do obiegu, powodując zagrożenie powodziowe na przyległych terenach.

 W centrum pomieszczenia znajdują się dwa stanowiska ukazujące przekrój profilu torfowego oraz informacje na temat charakterystyk i różnic pomiędzy torfowiskiem żywym i zdegradowanym. Pokłady torfu przyrastają warstwowo w tempie około jednego milimetra na rok, a dzięki swoim specyficznym właściwościom, doskonale przechowują wszelką materię organiczną. Analizując przekrój, warstwa po warstwie, można odczytać historię całej okolicy, zmian klimatu, zmian szaty roślinnej, od czasów najdawniejszych. Wszystkie informacje zilustrowano odpowiednimi animacjami.

W jednym z kątów ekspozycji usytuowano interaktywnego manekina – zielarkę w charakterystycznym ludowym stroju, z koszem pełnym ziół. Udziela ona informacji na temat wybranych, typowych dla torfowisk, roślin, które można również obejrzeć w gablotach na jednej ze ścian. Flora orawsko-nowotarska jest unikatowa w skali kraju, a nawet całych Karpat. Od wieków odgrywa ona istotną rolę w życiu mieszkańców ze względu na walory spożywcze, lecznicze i inne. Wiele z roślin znalazło się w lokalnych legendach i opowieściach – te również usłyszycie w czasie rozmowy z zielarką.

Przykładem specyficznych dla torfowisk roślin są rośliny mięsożerne. Uzupełniają one swoją dietę o drobne owady i pajęczaki, dzięki którym uzyskują składniki odżywcze, niedostępne w kwasowej glebie torfowej. Powiększony model jednej z nich można oglądać w Centrum. Uwzględnia on mechanizmy, jakie wykształciły sobie te rośliny, by chwytać i trawić swoje ofiary. Poza tym znaleźć tu można także modele wybranych gatunków w ich naturalnej wielkości.

W drugiej sali wyświetlany jest film dokumentalny „Opowieść o cietrzewiach”, omawiający charakterystykę i zwyczaje tego wyjątkowego gatunku ptaków oraz przyczyny jego degradacji (liczebność cietrzewi w Polsce w ostatnich latach drastycznie spada). Wszystkie informacje podane są na tle malowniczych ujęć fauny, flory i pejzaży torfowisk. Nieco młodszych zwiedzających czeka mała niespodzianka – film animowany o przygodach małego, niesfornego cietrzewia Teta i jego przyjaciółki rosiczki Rosy.

Uzupełnieniem wystawy są dwa multimedialne stanowiska z quizami. Pierwsze z nich skupia się na informacjach dotyczących kompleksu torfowisk, ich ochrony i charakterystyki. Drugie sprawdza umiejętność rozpoznawania próbek widocznych pod interaktywnym mikroskopem. Oba stanowiska oferują punktowaną zabawę na czas, co pozwala porównywać swoją wiedzę z innymi zwiedzającymi muzeum.

Wizyta w muzeum stanowi idealny wstęp przed odwiedzeniem torfowisk „na żywo”, gdzie czekają kolejne wrażenia oraz niezwykłe miejsca. Przez torfowiska wiedzie wiele tras pieszych, rowerowych, ścieżek edukacyjnych. Dodatkowymi atrakcjami mogą być przejazd odrestaurowanym ponad stuletnim wagonikiem kolejki wąskotorowej w Zakładzie Produkcji Torfowej, lub zwiedzanie torfowiska z profesjonalnym przewodnikiem. W okolicy przygotowano również miejsca pod rozpalenie ogniska. Na terenie gminy Czarny Dunajec funkcjonuje dobrze rozwinięta baza noclegowa. Możliwe są noclegi na terenie szkoły w Czarnym Dunajcu (w okresie ferii, wakacji). Działa kilka większych ośrodków oraz liczne kwatery prywatne i gospodarstwa agroturystyczne.